پیوند میان تلاوت قرآن و نماز

میان «نماز» و «تلاوت» قرآن ارتباط مؤثر و معنا داری وجود دارد به و توجه به این ارتباط، تأثیرعمیقی بر تعلیم و تربیت فرد و اجتماع می نهد. به پیشگاه قرآن می رویم و برای این منظور، از سوره ی عنکبوت آغاز می کنیم که می فرماید:
( أتلُ ما أوحی إلَیکَ مِنَ الکِتابِ وَ أقِمِ الصَلوةَ إِنَّ الصَلوةَ تَنهَی عَنِ الفَحشاءِ وَ المُنکَرِ وَ لَذِکرُ اللهِ أکبَرُ و اللهُ یعلَمُ ماتَصنعُون )(سوره عنکبوت، آیه45)
در این آیه، سه موضوع بیان شده است.
1. تلاوت کتاب الهی که بر پیامبر وحی شده است.
2. بازدارندگی نماز از فحشاء و منکر.
3. بزرگ تر بودن ذکر الهی.
محل تعبیه ی عبارت (وَ لَذِکرُ اللهِ أکبَر) و تأکید بر بزرگ تر بودن این ذکر می تواند به این نکته اشاره کند که «ذکر»، قدر جامع قرآن و نماز است.
در تأکید این سخن باید افزود که آیه ی 113 سوره ی «طه» هدف از نزول قرآن عربی را تجدید مستمر «یاد خدا» می شمارد. این کتاب عظیم به لسان عربی مبین نازل شده تا در قلوب اهل ایمان، تقوا بیافریند و برای ایشان یاد خدا را ایجاد یا تجدید کند:
(وَ کَذلِکَ أنزَلناهُ قُرآناً عَرَبِیّاً وَ صَرفنا فِیِه مِنَ الوَعِیدِ لَعَلَّهَم یتَّقُونَ أو یحدِثُ لَهُم ذِکراً) (سوره ی طه، آیه ی 113)، (آغاز این سوره چنین است: بِسِمِ الله الرَّحمنِ الرَّحِیمِ. طه. ما أنزلَنا عَلَیکَ القُرآنَ لِتشقَی. إلَّا تَذکِرَةً لِمَن یخشیَ (سوره ی طه،آیات3-1).
می ببینیم که آیا 14این سوره، برای نماز نیز چنین حکمی را قائل است و«ذکر و یاد مبدأ و مقصود هستی» همچنان قدر جامع قرائت قرآن و نماز است:
(وَ أقِمِ الصَّلوةَ لِذِکِری )؛ نماز را برای «ذکر» من اقامه کن.
گفتنی است: از میان نمازها، نمازهای شبانه اعم از نماز عشا و برتر از آن، نماز شب، در تثبیت قرآن کریم بر قلب اثری بیشتر می گذارند. شب ، لباس و مایه ی سکون و آرامش انسان است، به ویژه نوافل شب که پس از خواب بخش آغازین شب به جای آورده می شوند و به قرائت و نماز فجر منتهی می شوند و قرآن کریم، آن را «قرائتی مشهود» می شمارد؛ قرائتی که به خاطر فضیلتش فرشتگان الهی بیش از هر زمان دیگر، شاهد آز هستند. (المیزان فی تفسیر القرآن، ج13، ص175)
آری ! نمازهای شب تأثیری عمیق بر تثبیت قرآن در دل می گذارند؛ زیرا شب، لباس و مایه ی سکون و آرامش انسان است. هنگام قرائت لیل و فجر، جسم از خستگی و قلب از اشتغالات روزانه دور است و می تواند حالت مزرعه ای مستعد را برای کاشت بذر آیات قرآن بیابند. ما با تصویری که امیرمؤمنان در خطبه ی متقین از آنها به هنگام قرائت قرآن در شب ارائه می کند، آشناییم که فرمود: «اما الیلَ فصافّونَ اقدامَهم تَالینَ لاجزاءِ القرآنِ یُرتَّلونها تَرتیلاً»؛ شبانگاهان، گام های خود را کنار هم می نهد، اجزای قرآن کریم را تلاوت می کنند و آن را پیوسته تکرار می کنند.
امیرمؤمنان که گوینده این سخن است، خود از رسول خدا (ص) نقل می کند:
«قراءة القرآنِ فی الصلاة أفضلُ مِن قراءِة القرآنِ فی غَیر الصَّلاة و قراءة القرآن فی غیرالصلاة أفضل مِن ذِکر الله تعالی».(کلینی، کافی، ج2، ص404)؛ «قرائت قرآن در نماز، برتر از قرائت قرآن در غیر نماز و قرائت قرآن در غیر نماز برتر از ذکر خدای تعالی است.
حضرت امیر در حدیث دیگری فرموده اند :
«مَن قَرأ القرآنَ و هُوَ قائم فی الصَّلاه کان له بِکُلِّ حرفِ مأئةُ حسنةِ ومَن قَرأ و هُوَ جالسُ فی الصَّلاة فَله بِکُلِّ حرفٍ خمسونَ حسنةَ و مَن قَرأ فی غَیر صَلاةٍ وَ هُوَ عَلی وضوءٍ فخمسَّ وعِشرونَ حسنةَ و مَن قرأ عَلی غَیرِ وضوءٍ فعشر حسناتٍ و ما کان من القیام بِا للّیل فَهُوَ أفضلُ لِأنّه أفرغ لِلقلب»؛ هرکس قرآن را ایستاده در نماز بخواند، به ازای هر حرف، صد حسنه و هر کس آن را نشسته در نماز بخواند، برای او به ازای هر حرف پنجاه حسنه و هر که آن را درغیر نماز، درحالی که وضو دارد، قرائت کند،به ازای هر حرف،بیست و پنج حسنه و هر که آن را در غیر حالت وضو قرائت کند، به ازای هر حرف ده حسنه برایش خواهد بود و البته قرائت قرآن در نماز شب، فضیلتی بیش تر خواهد داشت؛ زیرا در آن زمان، قلب از فراغتی افزون تر برخوردار است (ومعارف قرآن، جای خود را در آن آسان تر خواهند یافت)(فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ج2، ص220)
امام صادق (ع) نیز فرمودند:
«لمّا بَعثَ الله موسَی بنَ عمرانَ ثُمَّ مَن بعدَهُ مِن الانبیاءِ إلی بنی اسرائیلَ لم یکن فیهم أحدُ إلّا أخذُوا علیهِ العُهود و المواثیقُ لیؤمُنَنَ بمحمدٍ العربیّ الأمّی ألَذی یُهاجر الی المدینهِ یأتی بالکتاب بالحروفِ المقطعةٍ إفتتاحُ بعضِ سُوَرِة یحفظه أمته فیقرءونه قیاما و قُعودا ومشاةً وعلی کلِّ الاحوالِ، یسهّل الله حفظَه علیهم»؛ هنگامی که خداوند، موسی بن عمران و پس از وی، پیامبران را به سوی بنی اسرائیل فرستاد، در میان ایشان کسی نبود، مگر این که از وی عهد و پیمان گرفتند که به محمد عربی أمّی که در مکه مبعوث خواهد شد و به مدینه هجرت خواهد کرد، ایمان بیاورند. او کتابی خواهد آورد که سرآغاز برخی سور آن، حروف مقطعه است. امتش آن را حفظ خواهند کرد و آن را ایستاده و نشسته و در حال راه رفتن و در همه حال می خوانند و خدا حفظ آن را بر آنان آسان می سازد. (مجلسی، بحار الانوار، ج92، ص215)

دلایل تأکید بر پیوند میان قرآن ونماز

نماز عمود و نمود دین اسلام و نماد و نمودارجامع تمامی کمالات انسانی و اسلامی است که از نظافت، طهارت، وقت شناسی و تمرکز حواس گرفته تا صداقت در عبودیت، دوری از حرام، فحشاء و همه را به نحوی در خود جای داده است. جای دادن تلاوت قرآن، در چنین عملی - که عبادت محض است و بر طبق قاعده، بایستی با حضور قلب، آرامش و طمأنینه ادا شود - نقش مهمی در فراگیری صحیح و نیز تثبیت آن در قلب دارد، به همین خاطر در حدیث دوم که در سطور پیشین از امیرمؤمنان (ع) نقل شد، می بینیم، هر یک از حالاتی که در آن اقبال قلب و توجه جان بیشتر است (یعنی تلاوت قرآن کریم در نماز به صورت ایستاده و یا نشسته - در نمازهای مستحبی -و نیز تلاوت قرآن در حالت وضو و یا غیر آن)، فضیلت بیشتری نسبت به حالات دیگر دارد. همچنین از آن جا که انسان مؤمن - به منظور ادای کامل تکلیف - درصدد است، نماز را به بهترین وجه و به دور از غلط بخواند، در نماز برای خواندن آیاتی که فراگرفته، دقتی مضاعف خواهد داشت. همچنین با توجه به افضلیت شرکت در نماز جماعت، گوش دادن به قرائت امام پس از حمد - اگر سور گوناگون را بخواند - یادگیری آن سوره ها را به طور غیرمستقیم، امکان پذیرخواهد ساخت. خواندن نماز به صورت فرادی نیز، قرآن آموز را وادار خواهد کرد، در خلوت بر قرائت حمد و سوره های که می خواند دقیق باشد. همه ی این موارد، دست به دست هم خواهند داد تا قرائت قرآن آموز، خود به خود و به دور از آثار منفی تصحیح قرائت و تذکّر اشتباهات درحضور دیگران، تصحیح و تقویت گردد.
ممکن است، در نمازهای واجب، خواندن سوره های گوناگون و متعدّد قرآنی، پس از سوره حمد، به دلیل احتمال بروز اشتباه برای قرآن آموز خالی از زحمت نباشد، از این رو، می توانیم این تمرین را ابتدا در نمازهای مستحبی آغاز کنیم و پس از قرائت سوره ی «فاتحه الکتاب» به قرائت سوره های مختلف قرآن کریم بپردازیم و آن هنگام که از درستی کامل قرائت سوره آموخته مطمئن شدیم، آنها را در نمازهای واجب بخوانیم.
همچنین از آن جا که در فقه شیعه، قرائت یک سوره کامل در نمازهای فریضه پس از سوره ی «فاتحه الکتاب » واجب است، در نمازهای مستحبی و نواقل، به دلیل نبود این الزام و آسودگی خاطر، زمینه ی فراگیری هموارتر است.
تلاوت قرآن در نماز، بذری است که در زمینی مستعد کاشته می شود و یاد دوست، برترین میوه ای است که از این کشت و کار به دست می آید. چنان که خواجه شیر از به زبان غزل می گوید:
در نمازم خم ابروی تو در «یاد» آمد
حالتی رفت که محراب به فریاد آمد
منبع: نشریه بشارت، شماره ی