نقش مسجد در تعالی و تحکیم بنیان خانواده (1)

نقش مسجد در تعالی و تحکیم بنیان خانواده (1)

 

 

چکیده:
 

این نوشتار به نقش مسجد در تعالی و تحکیم بنیان خانواده می پردازد. آنچه در این مقاله به شرح و تبیین آن پرداخته می شود عبارتند از:
- مسجد از منظر قرآن کریم
- مسجد از منظر رسول اکرم (ص) و حضرات معصومین علیهم السلام
- خانواده ی اهل مسجد، ‌آثار و پیامدهای حضور در مسجد
- مسجد کانون آرامش بخش
- مسجد الهام بخش نظم و انظباط
- مسجد محل تجلی شناخت و معرفت و بصیرت دینی
- مسجد کانون ایمان و عبودیت علم و دانش و معارف قرآنی
- مسجد عامل بازدارنده خانواده از انحرافات
- مسجد کانون صبر و استقامت و...

کلید واژه:
 

مسجد، ‌خانواده، معرفت، ‌ایمان، علم، حیا

مقدمه:
 

مسجد عبادتگاه عاشقان و بندگان صالح خداوند و بزرگترین و مهمترین پایگاه اسلام است. در طول تاریخ اسلام مساجد همواره کانون عبودیت علم و دانش فقه و فقاهت آموزش قرآن و اخلاق تبلیغ دین و اصول آن و ابلاغ احکام شرع و... بوده و هست و خواهد بود. و بسیاری از علما و دانشمندان که به مدارج عالی کمال دست یافتند در پرتو انس با مسجد و تعلیم و تربیت در آن بوده است. مسجد از جهات مختلف در به کمال رساندن افراد و جامعه نقش دارد.
و به تعبیر امام خمینی (ره): (( مسجد سنگر است، ‌سنگرها را حفظ کنید، از خالی ماندن مسجد ها بترسید)). این پایگاه عظیم نقش عمده ای در تعالی و تحکیم بخشیدن کانون مقدس خانواده دارد. در واقع با انس خانواده با مسجد و بهره گیری از اثرات ارزنده و نورانیت معنوی آن از یکسو تربیت دینی و بصیرت و معرفت والا در نظام خانواده حاکم می گردد و از دوم سو خانواده تجلیگاه ارزشهای الهی گردیده و از سوی سوم زمینه سعادتمندی خانواده و اجتماع را به ارمغان می آورد. در این پژوهش در صددیم «نقش مسجد در تعالی و تحکیم بنیان خانواده» را مورد بررسی قرار دهیم به امید آنکه مورد رضایت قادر متعال و ساحت مقدس امام عصر (عج) و تمامی علاقه مندان به خاندان عصمت و طهارت و مکتب علوی قرار گیرد. شایان ذکر است که حضور در مساجد نقش های مهمی در پویائی و سعادتمندی و تکامل فردی و اجتماعی به ارمغان می آورد. یکی از نقش های مهم مساجد، ‌نقش آن در تعالی و تحکیم بنیان خانواده است. بیش از اینکه به این مهم پرداخته شود، ‌می طلبد مختصری به جایگاه مسجد از منظر قرآن کریم از یکسو و مسجد از منظر حضرت رسول اکرم (ص) و حضرات معصومین( علیهم السلام) از دوم سو اشاره نمائیم.

مسجد از منظر قرآن کریم:
 

کعبه اولین خانه ای است که به منظور عبادت توده ی مردم بنا شد و اولین مرکزی است که عبادت کنندگان را به سوی خود جذب نموده است:« ان اول بیت وضع للناس ببکه مبارکا و هدی للعالمین» (سوره آل عمران آیه 97) نخستین خانه ای که برای مردم(و نیایش خداوند) قرار داده شده در سرزمین مکه است که پربرکت و مایه ی هدایت جهانیان است.
اولین خانه که برای همه ی مردم وضع شده و هدایت جهانیان را تامین می کند کعبه است و هیچ اختصاصی به گروه و نژاد خاصی ندارد و مردم اقلیم معینی از افراد اقلیم دیگر اولی به آن نیستند و مرزهای جغرافیایی نیز در این امر همگانی نقش ندارند. ملل گوناگون جهان از هندی و فارس و کلدانی و یهودی و عرب آن را گرامی می داشتند. (جوادی آملی، صهبای صفا، ص 149)
اگر کعبه بعنوان قبله ی مسلمانان انتخاب شده است جای تعجب نیست زیرا این نخستین خانه ی توحید است و با سابقه ترین معبدی است که در روی زمین وجود دارد، هیچ مرکزی بیش از آن مرکز نیایش و پرستش پروردگار نبوده، خانه ای است که برای مردم و بسوی جامعه بشریت در نقطه ای که مرکز اجتماع و محلی پربرکت است ساخته شده است (تفسیر نمونه ج3 ص9) نام دیگر خانه کعبه «بیت الله» هست که بعنوان خانه ی مردم معرفی شده، و این تعبیر بیان کننده ی این حقیقت است که آنچه بنام خدا و برای خداست باید در خدمت مردم و بندگان او باشد و آنچه در خدمت مردم و بندگان خدا است برای خدا محسوب می شود.(همان منبع ص 10)
«ان الذین کفروا و یصدون عن سبیل الله والمسجد الحرم الذی جعلناه للناس سواء العاکف فیه و الباد» (سوره حج آیه 25) به فرموده ی این آیه کریمه، مسجدی که در حریم کعبه بنا نهاده شده و محل نماز و نیایش و طواف است برای همه ی مردم بطور مساوی قرار داده شده و هیچ فرقی در این جهت، بین ساکنان مکه و مسافرانی که از نقاط دیگر جهان به آن سو سفر می کنند، ‌نیست. (جوادی آملی صهبای صفا ص152) پس از تحمل سختی ها و مرارت هایی که حضرت رسول اکرم (ص) در راه پیشبرد اهداف عالیه اسلام متحمل شدند، خداوند برای نشان دادن بخشی از آیات و عظمت دستگاه خلقت و رموز هستی هدیه ای بزرگ به رسول گرامی اسلام(ص) داد و برای تسکین آرامش آن حضرت، وی را به معراج برد. با توجه به اینکه حضرت رسول به مرحله ی بندگی و عبودیت کامل رسیده بودند، این سفر زمینی و عروج آسمانی زمینه را برای اطمینان کامل ایشان به قدرت عظیم الهی فراهم کرد. آغاز و شروع این سفر از مکان مقدس (مسجد الحرام) بود.
«سبحان الذی اسری بعبده لیلا من المسجد الحرام الی المسجد الاقصی الذی بارکنا حوله لنریه من آیاتنا انه هوالسمیع البصیر»(سوره اسرا آیه 1) کلمه ی «عبد» نشان می دهد که این افتخار و اکرام به خاطر مقام عبودیت و بندگی رسول الله (ص) بود، ‌چرا که بالاترین مقام برای انسان است که بنده ی راستین خدا باشد. (طباطبایی، تفسیر المیزان، ج 13ص 8) مسجد بهترین سکوی پرواز معنوی مومن است (من المسجد) مسجد باید محور کارهای ما باشد (من المسجد الحرام الی المسجد الاقصی ) حرکت های مقدس، ‌باید از راهها و جایگاه های مقدس باشد. (اسری... من المسجد) سرسبزی و برکات باید بر محور مسجد و پیرامون آن باشد. (المسجد... بارکنا حوله) (( قرائتی، تفسیر سوره اسراء ص 14))
(انما یعمر مساجد الله من ءامن بالله الیوم الاخر و اقام الصلواه و اتو الزکوه و لم یخش الا الله فعسی اولئک ان یکونوا من المهتدین) «سوره توبه آیه 18» مساجد الهی را تنها کسی آباد می کند که ایمان به خدا و روز قیامت آورده و نماز را بر پا دارد و زکات را بپردازد و از چیزی جز خدا نترسد، ‌پس امید است که اینان از راه یافتگان باشند.
هنگامی که این مراکز مقدس اسلامی به صورت کانونهای انسان سازی و کلاسهای عالی تربیت در می آید که بنیانگزاران و پاسداران شجاع داشته باشد، ‌آنها که از هیچ کسی جز خدا نترسند، ‌و تحت تاثیر هیچ مقام و قدرتی قرار نگیرند، و برنامه ای جز برنامه های الهی در آن پیاده نکنند. (تفسیر نمونه ج 7 ص317)

مسجد از منظر حضرت رسول اکرم (ص) و معصومین (علیهم السلام):
 

در بیان فضیلت اهمیت بنای مساجد و پاداش رفت و آمد به آن سخنان ارزنده ای از حضرات معصومین علیهم السلام در منابع حدیثی ذکر شده که از یکسو ضرورت فرهنگ مسجد سازی به عنوان یک فریضه ارزشمند تلقی گردیده و از دوم سو ارتباط مردم با مساجد علامل عمده در پویایی و شکوفایی معنوی آنان و تقرب به خداوند است و از سوم سو حضور در مساجد زمینه ی کسب علم و دانش که مورد تاکید قرآن و حضرات معصومین (علیهم السلام) است را فراهم نموده و زمینه ی رشد و بالندگی جامعه ی اسلامی را مهیا می سازد و از چهارم سو حضور در مساجد نقش عمده ای در تعالی و تحکیم بنیان خانواده و ایجاد روابط عاطفی و سرشار از صمیمیت و مهرورزی و صلح و صفا توام با معنویت در میان والدین و فرزندان در کانون خانواده را تحقق می بخشد.
اکنون به برخی از این سخنان ارزنده می پردازیم:
از وجود پیامبر عزیز نقل شده که فرمود:« هر که مسجدی بسازد گرچه به اندازه جایی باشد که شتر مرغ در آن تخم نهد، ‌خدا در بهشت برای او خانه بسازد» (نهج الفصاحه، ‌حدیث 3011 ص 416، وسائل الشیعه باب 8 از ابواب احکام مساجد) و همچنین فرمود:«خداوند وقتی مرضی را از آسمان بر مردم فرود آورد آن را از بانیان مساجد بگرداند» (نهج الفصاحه، ‌حدیث 3008، ص416) و نیز فرمود:« به آنها که در ظلمات شب به سوی مساجد می روند بشارت بده که روز رستاخیز روشنی کامل دارند.»( همان منبع حدیث 3009) و نیز فرمود: (کسی که چراغی در مسجدی برافروزد فرشتگان و حاملان عرش الهی مادام که نور آن چراغ در مسجد می تابد برای او استغفار می کنند» (تفسیر نمونه ج7 ص 318 ص به نقل از کتاب کنز العرفان ج 1 ص 108) از رسول خدا (ص) نقل شده که فرمود:«نماز کسی که صدای اذان را بشنود و بی دلیل، ‌در نماز جماعت شرکت نکند، ‌ارزش ندارد.»( همان منبع، ص 209)
امام علی (ع) بارها می فرمود: « هر که به مسجد رفت و آمد کند، یکی از هشت چیز را به دست آورد: برادری که در راه خدا از او بهره مند گردد، ‌دانشی برگزیده، نشانه ای استوار، ‌رحمتی مورد انتظار، سخنی که او را از تباهی باز دارد، ‌سخنی که بشنود و او را بر راه هدایت رهنمون شود و یا گناهی را به سبب بیم یا آرزم ترک کند. » (شیخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص 75)
امام حسن(ع) همواره می فرمود:« اهل مسجد زائران خدایند و بر میزبان سزاوار است که به دیدار کننده اش هدیه بدهد» (دشتی، مجموعه نهج الحیاه ج 5 صفحه 508) امام صادق(ع) از پدرانش (علیه السلام) روایت نموده که پیامبر خدا (ص) فرمود: «هر که قرآن گفتارش و مسجد خانه اش باشد خداوند خانه ای برای او در بهشت بنا نهد» و نیز فرمود:« هر که پیاده سوی مسجدها می رود پای خویش را بر هیچ خشک و تری ننهد، ‌جز آنکه این زمین تا زمین هفتم برای او خدا را تسبیح گویند و به پاکی یاد کنند.» (شیخ صدوق ثواب الاعمال و عقاب الاعمال ص 75) در خصوص پاداش نماز جماعت امام صادق(ع) فرمود: «به راستی، ‌نماز جماعت بیست و سه درجه بر نماز فرادی برتری دارد و بیست و پنج نماز به شمار می آید» (همان منبع ص 99)

خانواده اهل مسجد، ‌آثار و پیامدهای حضور در مسجد و نقش آن در تعالی و تحکیم بنیان خانواده:
 

نخستین اقدام وجود مقدس پیامبر(ص) در مدینه احداث مسجد بود. این اقدام آثار و برکات ارزشمندی از قبیل: ایجاد مرکزیت عبادی و تشکیل حاکمیت اسلامی، تعلیم و تربیت و علم و دانش، آشنایی با مبنای فقهی و احکام دینی، وحدت همدلی و انسجام در میان آحاد مختلف جامعه مسلمین، تحکیم مبانی اعتقادی و فرهنگ سازی دینی در انجام معاشرت با مردم، زدودن انواع و اقسام جاهلیت ها، ‌پایبندی به قوانین دینی، ‌اجرای شریعت الهی، تحکیم بنیان نظام خانواده و... را به ارمغان آورد. با توجه به آنچه گفته آمد، اکنون به آثار و برکات «خانواده اهل مسجد» و نقش آن در تعالی تحکیم بنیان خانواده می پردازیم.

1- مسجد کانون آرامش بخش و بازتاب آن در خانواده ی اهل مسجد:
 

حضور در بیت الله نشان از تعهد اخلاقی و پایبندی اهل خانواده به معتقدات و دستورات الهی و شریعت مبین اسلام است. با حضور والدین و فرزندانشان در مسجد و اقامه ی نماز یا شرکت در جلسات و مناسبت های دینی، ‌سخنرانی، ‌عزاداری و اعیاد اسلامی که معمولاً در مساجد برپا می گردد، روحیه نشاط و آرامش و شادابی در خانواده اهل مسجد مهیا می گردد. زیرا مسجد خانه ی خداست و قرارگاهی است که با نام و یاد خدا آرامش بر قلوب و اهل خانواده حاکم می گردد.

2- مسجد الهام بخش نظم و انظباط در زندگی خانوادگی:
 

نمازی که به انسان توصیه شده که در اوقاتی معین بویژه همراه با جماعت و حضور در مسجد اقامه گردد، ‌انسان را وقت شناس و منظم می نماید. پرواضح است حضور خانواده اهل مسجد در خانه ی خدا ضمن ثواب و پاداش فراوان که از ناحیه ی حق تعالی به آنان عنایت می گردد. زمینه نظم و وقت شناسی در زندگی را نیز به آنان می آموزد. شایان ذکر است که یکی از عمده ترین عوامل موفقیت برنامه ریزی و نظم در امور است حضور خانواده اهل مسجد، زمینه را برای برنامه ریزی زندگی بر اساس معیار دینی فراهم می نماید.

3- مهیا ساختن خانواده اهل مسجد در جهت اعتلای شناخت و معرفت نسبت به دین و دستورات دینی:
 

برای رسیدن به تکامل، نخستین گام کسب «معرفت و بصیرت» یعنی نورانیت دل و دیده است. شناخته و معرفتی که از یک سو به فهم و مقام والای پروردگار و از دوم سو شناخت دین برگزیده ی آن یعنی اسلام و از سوم سو شناخت نسبت به دستورات ارزنده ی آن بینجامد سرمنشاء این معرفت رسیدن به کمال یعنی قرب الی الله است که بخش عمده ای از آن را می توان در مسجد و اقامه ی نماز جماعت یافت. در ارتباط با اهمیت بصیرت و معرفت در قرآن آمده است: « آیات الهی و کتاب آسمانی که سبب بصیرت شماست البته از طرف خدا آمد پس هر که بصیرت یافت خود به سعادت رسید و هر کس کور بماند خود در زیان افتاد و من نگهبان شما از عذاب نیستم( سوره انعام، آیه 104)

پی نوشت ها :
 

*مدرس دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی شهر
 

منبع: فصلنامه قرآنی کوثر شماره 40